Brand bestrijden is landschap lezen

‘Het blijft overweldigend. Het aantal branden is zo groot, dat je niet alles kunt redden’, zegt Bertram de Rooij. Hij was één van de twintig Nederlandse brandweermensen die in augustus in de Spaanse regio Galicië waren. Zij waren deel van een missie om te helpen met brandbestrijding en het opdoen van extra kennis en ervaring. Tot nu toe brandde in heel Spanje meer dan 400 duizend hectare dit jaar. Dat is meer dan alle Nederlandse bossen bij elkaar. Galicië en met name het gebied Ourense waar het team zat, was een van de hotspots.

‘In de tweede week zijn we alleen maar ingezet als brandweerman. Het was alle hens aan dek. Alle trainingen werden gecanceld. Het voelde ook dubbel om terug te gaan naar Nederland, omdat de omvang en het aantal branden in het gebied bleef toenemen.’ De Rooij blikt vanuit zijn werkkamer bij Wageningen University & Research terug op de missie. Want naast zijn werk bij de Nederlandse brandweer onderzoekt hij de inrichting van landschappen in tijden van klimaatverandering.

Het viel De Rooij meteen op dat de Spaanse brandweer soms heel anders te werk gaat dan hij in Nederland gewend is. Blussen met water? Dat doen de Spanjaarden wel, maar beperkt. ‘Ze moeten zuinig omgaan met water. En bovendien zijn andere methodes vaak effectiever.’ Bulldozers, bijlen en overmaatse harken waren standaard gereedschappen. ‘We maakten lange stroken vrij van vegetatie, ook dwars door de tuinen van mensen. Zonder brandstof loopt het vuur dood.’

Soms slechts met vuurzwepen – een aluminium buis met een rubberen lap erop waarmee je lage branden kunt uitslaan – beschermden ze boerderijen. ‘Slaan, even laten liggen en een collega slaat er precies naast. Een uur met z’n vieren rammen en je bent volledig afgedraaid van de inspanning en de hitte. Het was 44 graden.’

‘We leerden zelfs tegenbranden’, gaat De Rooij verder. ‘Je maakt eerst een strook vrij van vegetatie, daarna kun je gecontroleerd tegen de wind in branden. Als de twee vuren elkaar raken, dan is de ongecontroleerde brand uit.’ Dat de brandweer zelf een veld of stukje bos aansteekt, is in Nederland nog niet aan de orde. Het vergt volgens de brandweerman een andere manier van kijken. ‘Waar wij veel sneller erbovenop duiken, nemen zij afstand. Het belangrijkste is: stop en denk na. Je kunt een brand ergens opwachten en dan gericht uitmaken.’

Om te begrijpen hoe de Spaanse brandweer te werk gaat, bestudeerde De Rooij het gedrag van de brand in het landschap. Net als de natuurbrandweer ter plaatse, die in de winter ook het natuurbeheer in het gebied verzorgt. ‘Ze lezen het landschap en hoe de brand zich beweegt. Sommige bomen komen veel voor, omdat ze commercieel interessant zijn. Zoals eucalyptus, maar die fikt ontzettend goed en er zit zelfs olie in. De brandweer wil ze eigenlijk weg hebben, maar dat is lastig. Je zag ook waar het landschap wat natter is. Daar stopt of vertraagt de brand. Het landschap kan je helpen of juist tegen je werken.’

‘Er gaat altijd wel iets branden. Dat is in principe niet erg, maar je wilt het beheersbaar houden. Het gaat er bijvoorbeeld om hoe de overgang tussen natuur en dorp of boerderij is ingericht. De bosschages liepen vaak strak tot aan de boerderij, heb ik gezien. Als je daar een bufferzone zonder vegetatie zou hebben, dan heb je meer kans dat je mensen en gebouwen kunt beschermen. Maar dit is moeilijk te regelen in een gebied met zoveel landeigenaren en mensen uit de stad die een stukje land hebben geërfd. In Canada en de VS is brandpreventie rondom huizen al heel gewoon, maar in Europa nog niet. In een dorp als Doorwerth op de Veluwe staan de flats midden in het bos of wat te denken van alle campings in diezelfde streek. Ik hoop maar dat dat nooit misgaat.’

Net als bij overstromingsgevoelig gebied is het goed om naar de inrichting te kijken bij brandgevoelig gebied, vindt De Rooij. ‘Daar kunnen we in Nederland veel meer mee doen, zeker met het oog op klimaatverandering. We moeten proberen om meerdere uitdagingen tegelijk op te lossen.’ Daar raakt het brandweerwerk zijn onderzoek. ‘Ik wil kijken hoe we bij de inrichting van het landschap meer kunnen compartimenteren en slimmere keuzes kunnen maken. Je kunt een zandpad als buffer instellen, maar wat als een bufferzone óók werkt om water vast te houden? Dat is veel beter. Je werkt dan niet alleen aan brandpreventie, maar ook aan droogtebestrijding en ecologische ontwikkeling.’

Die onderzoekvragen pakt De Rooij zeker op; niet alleen in Nederland maar ook binnen de verschillende Europese projecten die nu lopen op het gebied van ruimtelijke adaptatie. Nu is hij met zijn gedachten nog bij de crisis in Galicië. De Spaanse collega’s, met hulp van een groep Esten, zetten nog steeds alles op alles om de branden te bestrijden. De Rooij: ‘Het wordt nu beter gelukkig. De branden raken meer onder controle, maar in volgende zomers kan het zo weer raak zijn. Tijd om vooruit te kijken dus.’