Genetische Bronnen Bomen

Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) adviseert Staatsbosbeheer over het beheer van de nationale genenbank voor bomen en struiken (ex situ behoud).

Dit is een van de activiteiten waarmee CGN het behoud en duurzaam gebruik van de genetische diversiteit van onze inheemse boom- en struiksoorten stimuleert. Dat is belangrijk, want bomen en struiken kunnen klimaatverandering of nieuwe ziekten alleen het hoofd bieden als ze kunnen putten uit een grote genetische diversiteit.

Genetische diversiteit van bomen en struiken vormt de basis voor duurzaam bos- en natuurbeheer. Het beïnvloedt de houtproductie en speelt een belangrijke rol in resistentie tegen plagen en ziekten en aanpassing aan klimaatverandering.

Het is daarom van vitaal belang dat genetische bronnen van bomen en struiken behouden, onderhouden en gebruikt worden op een duurzame manier. Geschat wordt dat er nog minder dan 5 procent van de oorspronkelijke Nederlandse vegetatie over is. Oorspronkelijk inheems materiaal is van groot belang voor de kwaliteit van ecosystemen.

Materiaal zoeken en aanvragen

Staatsbosbeheer beheert de genenbank inheemse bomen en struiken en verzorgt de uitgifte van zaad en stek. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) adviseert Staatsbosbeheer en doet de wetenschappelijke ondersteuning van de genenbank.

De veldcollectie

De genenbank bestaat uit een veldcollectie die sinds 2002 is opgebouwd in boswachterij Roggebotzand in de Flevopolder en wordt beheerd door Staatsbosbeheer. Er groeien en bloeien meer dan 50 inheemse soorten bomen en struiken en 4790 accessies die van oorsprong in ons land voorkomen en waarvan de autochtone genenbronnen worden bedreigd. In de genenbank zijn de accessies in grote populaties bijeengezet, waarvan ook zaad geoogst kan worden. Zo wordt niet alleen diversiteit behouden, maar voorziet de genenbank ook in zaad en plantsoen voor nieuwe natuur. Soorten als de meidoorn, fladderiep, zwarte populier, winterlinde en de kruisbes zijn opgenomen in de genenbank.

De Nederlandse Rassenlijst Bomen is een hulpmiddel bij de aanleg van bos, landschappelijke beplantingen en openbaar groen. In de Rassenlijst staat een volledig geactualiseerde lijst van aanbevolen herkomsten en rassen voor aanplant in Nederland. Een schat aan informatie voor terreinbeheerders, adviesbureaus, groenaannemers en iedereen die te maken krijgt met de aanplant van nieuwe bomen en struiken. Voor de meest recente versie zie de onderstaande website. Daar vindt u ook het aanvraagformulier voor toelating van nieuwe opstanden.

De Rassenlijst geeft antwoord op vragen als:

• Welk plantmateriaal past het beste bij mijn doel (vergroten van biodiversiteit, houtproductie)?
• Welke kwaliteitscategorieën teeltmateriaal zijn er?
• Van welke soorten zijn gecertificeerd autochtone herkomsten beschikbaar?

Hulpmiddel bij herkomstkeuzes

Het kiezen van het juiste plantmateriaal op de juiste plek is belangrijk, omdat de groei van bomen en struiken een zaak van lange adem is. Het gebruik van een juiste herkomst is dan cruciaal. De herkomst geeft aan van welke groeiplaats (opstand) de zaden zijn geoogst en bepaalt de genetische kwaliteit van het plantmateriaal.

Brongegevens van CGN

De Rassenlijst Bomen komt tot stand onder verantwoordelijkheid van de Raad voor plantenrassen. Wetenschappers van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) vullen de Rassenlijst voortdurend aan. Naast herkomsten die geselecteerd zijn op groeicapaciteit en houtkwaliteit, gaat specifieke aandacht uit naar autochtone bomen en struiken, om de unieke biodiversiteit die Nederland rijk is te behouden.

De biodiversiteit in natuur en landschap gaat al jaren achteruit. Het is daarom belangrijk om de nog aanwezige autochtone genenbronnen van bomen en struiken te behouden. Behoud van genetische diversiteit is cruciaal voor de veerkracht van bossen, voor aanpassing aan klimaatverandering en variatie in het landschap.

In de Flevopolder staat een proefveld vol boskersen. Het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) test hier de mate van aangepastheid van herkomsten uit Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en Engeland aan de Nederlandse omstandigheden. En hun groeivermogen, houtkwaliteit en gezondheid. Boskers is één van de vele bosboomsoorten waarover CGN informatie verzamelt in deze proeven. Ook loopt bijvoorbeeld een internationale beukenproef. CGN doet dit onderzoek voor de Rassenlijst Bomen om gebruikers bij de keuze van teeltmateriaal te kunnen adviseren.

• Genetische karakterisering met SNP’s
  Om variaties in het DNA van bomen in kaart te brengen, maakt CGN gebruik van moleculair genetisch onderzoek. SNP-genotypering wordt gebruikt om de genetische diversiteit in de genenbankcollecties verder in kaart te brengen en de collecties te optimaliseren. Bij de wilde appelcollectie onderzoeken we bijvoorbeeld of er geen kruisingen met de cultuurappel in zitten.

In situ behoud

CGN ondersteunt en stimuleert zowel het in situ (op de oorspronkelijke locatie) als het ex situ (in de genenbank) behoud van genetische diversiteit van inheemse bomen en struiken. Behoud van genetische diversiteit bij bomen en struiken wordt gecoördineerd in Europees verband (EUFORGEN). In de EUFGIS database is informatie te vinden over de door landen aangewezen “genen conserveringsunits”. Op die plekken groeien belangrijke populaties (autochtone) bomen en struiken, die daar ook oorspronkelijk voorkwamen.

Ex situ behoud: de genenbank

CGN doet ook de wetenschappelijke ondersteuning van de genenbank (ex situ behoud). Daar groeien meer dan 50 inheemse soorten bomen en struiken en 4790 accessies die van oorsprong in ons land voorkomen en waarvan de autochtone genenbronnen worden bedreigd. Onder meer de meidoorn, fladderiep, zwarte populier, de winterlinde, de kruisbes en de wilde appel zijn opgenomen in de genenbank. We ondersteunen Staatsbosbeheer bij de opbouw, instandhouding, optimalisatie van de collecties en verdere uitbreiding met aanvullende soorten. We gebruiken DNA-merkers om de genetische diversiteit en onderlinge verwantschappen tussen materiaal te karakteriseren. Zo kunnen we Staatsbosbeheer adviseren over het gescheiden houden dan wel samenvoegen van populaties en individuen.

• "Nieuwe" boomsoorten
  Naast bekende boomsoorten is er interesse in ‘nieuwe’ soorten’, zoals walnoot, boomhazelaar voor de aanleg van toekomstig bos. Deze kunnen interessant zijn voor gebruik in Nederland, omdat deze boomsoorten mogelijk beter reageren op klimaatverandering. Maar er is ook een verhoogd risico op vorstschade. Om dit te onderzoeken heeft CGN twee proefvelden met notensoorten opgezet, waaronder ook hybriden.

Essentaksterfte

De es is een waardevolle boomsoort die sinds 2010 wordt belaagd door het vals essenvlieskelkje (Hymenoscyphus fraxineus), een invasieve schimmel uit Azië. Slechts een fractie van alle essen is bestand tegen de essentaksterfte. CGN heeft 155 bomen verzameld uit de genenbank en uit het veld en deze onderzocht op mogelijke resistentie tegen de ziekte. De bomen zijn hiervoor kunstmatig geïnfecteerd met de schimmel. Het doel: variëteiten identificeren die de zeer vatbare essen kunnen vervangen.

• Lees verder: www.essentaksterfte.nu