Dierlijke Genetische Bronnen

In de genenbank voor landbouwhuisdieren is genetisch materiaal (voornamelijk sperma) opgeslagen van in totaal bijna 150 rassen van verschillende diersoorten.

Het gaat vooral om diersoorten met een belangrijke functie in de landbouw en waarvoor Nederland een vooraanstaand fokkerijland is, zoals rundvee, varkens, kippen, paarden, geiten en schapen. Daarnaast bevat de genenbank ook rassen van diersoorten die van cultuurhistorische waarde zijn voor de landbouw in Nederland en tot ons levend erfgoed behoren, zoals eenden, ganzen, duiven, honden en konijnen. In de database van de genenbank kunt u zelf naar rassen en individuele dieren zoeken.

Donorselectie

Het CGN stelt genetische diversiteit binnen een ras veilig door gerichte selectie van donordieren. We selecteren zoveel mogelijk onverwante dieren op basis van afstammings- of DNA-gegevens. De selectie van de dieren waarvan het CGN genetisch materiaal opslaat, gebeurt in overleg met desbetreffende fokkerijorganisaties en veehouders. Een veehouder of rasorganisatie kan ook zelf een voorstel doen en contact opnemen met het CGN via cgn.dier@wur.nl.

Aantal doses

Het doel is om voor alle Nederlandse landbouwhuisdierrassen voldoende materiaal op te slaan, zodat wanneer een ras is uitgestorven er een gezonde populatie kan worden teruggefokt. Dit noemen wij de kerncollectie. Er wordt gebruik gemaakt van een speciaal rekenprogramma, de Conservation Planner, waarmee per diersoort kan worden berekend hoeveel sperma en/of embryo’s per ras en per donordier moet(en) worden opgeslagen.

Per diersoort zijn er speciale protocollen, geoptimaliseerd voor het invriezen van genetisch materiaal. Zo kan succesvol gebruik van het genenbankmateriaal in de toekomst worden gegarandeerd.

Om de kwaliteit van het genenbankmateriaal te waarborgen zijn betrouwbare invriesmethoden en protocollen nodig. Het CGN ontwikkelt en verbetert methoden voor cryoconservering van sperma, embryo’s en eicellen van diverse diersoorten. Sperma invriezen van een nieuwe diersoort wordt voorafgegaan door onderzoek naar spermawinning en invriesmethoden. Ook onderzoeken we het bevruchtend vermogen van ingevroren materiaal om invriesmethoden te valideren.

Rasorganisaties en individuele fokkers kunnen genetisch materiaal uit de genenbank aanvragen.

Wij toetsen aanvragen altijd op een aantal uitgiftecriteria, houdt rekening met een doorlooptijd van zes weken (zie infographic voor aanvragen genetisch materiaal hieronder). Zo beoordelen we of de aanvraag de instandhouding van een ras ondersteunt of nodig is om specifieke fokkerijdoelstellingen te realiseren. Aanvragen stemmen we altijd af met de relevante rasorganisatie. Hierbij respecteren we eventuele voorwaarden van de oorspronkelijke eigenaar. Bij aanvragen van onderzoekers beoordelen we de waarde van het onderzoeksproject en maken we afspraken over de beschikbaarheid van de gegevens na het onderzoek.

• Formulier aanvraag indienen

Benieuwd hoe de aanvraag- en uitgifteprocedure er in de praktijk uitziet? Het CGN heeft een handige infographic gemaakt waarin het hele proces stap voor stap in beeld is gebracht.

• Download de infographic

Rasorganisaties en eigenaren kunnen op verschillende manieren genetisch materiaal aan de genenbank aanbieden.

Genetisch materiaal, bijvoorbeeld sperma of embryo’s, die reeds zijn ingevroren en (deels) zijn ingezet in de fokkerij, maar waarvan niet wordt verwacht dat deze nog verder worden ingezet, kunnen worden overgedragen aan het CGN. Hierbij zal het eigenaarschap naar het CGN gaan en zal het CGN het materiaal opslaan in de genenbankcollectie.

Heeft u materiaal wat u graag over wilt dragen aan het CGN? Voor alle rassen en diersoorten, vallende onder de landbouwhuisdieren, kunt u contact opnemen met de genenbankbeheerders van het CGN: cgn.dier@wur.nl.

Aanvullende informatie

In overleg met een rasvereniging kan worden besproken hoe de genenbank het best aangevuld kan worden. Dan wordt als eerste gekeken van welke dieren er al sperma ingevroren is en van welke levende dieren het nuttig kan zijn om sperma in de genenbank op te slaan. Het doel is om zoveel mogelijk genetische variatie te bewaren. Het bestuur van de rasvereniging attendeert het CGN op interessante dieren. Fokkers kunnen bij het bestuur polsen of het dier interessant is om aan de genenbank toe te voegen. Daarna kunnen er afspraken worden gemaakt over hoe het sperma kan worden gewonnen.

Bent u bereid mee te werken aan de instandhouding van de Nederlandse rassen? Neem dan contact op met uw rasvereniging. De rasverenigingen kunnen u adviseren over de meest geschikte optie en informatie geven over eventuele bijkomende voorwaarden.

Een populatie van dieren met voldoende uniformiteit om als verschillend van andere dieren van die soort te worden beschouwd door één of meer groepen van fokkers die zijn overeengekomen die dieren in te schrijven in stamboeken, onder vermelding van hun bekende voorouders, teneinde hun erfelijke eigenschappen te reproduceren door middel van voortplanting, uitwisseling en selectie in het kader van een fokprogramma.

CGN baseert zich voor deze definitie van ras op de Fokkerijverordening: Verordening (EU) 2016/1012(artikel 2 – definities – lid 2).

Er zijn meer dan 140 Nederlandse rassen verspreid over 12 diersoorten. Voor het definiëren van Nederlandse rassen gelden de volgende criteria:

1. Een ras dat ≥40 jaar en ≥6 generaties in Nederland gefokt en gehouden wordt en wordt gefokt als (opzichzelfstaande) ‘Nederlandse’ populatie.

Dit geeft het ras voldoende tijd om zich (genetisch) aan te passen aan een of meerdere traditionele productiesystemen, omgevingsfactoren en sociale en culturele aspecten van Nederland.
Gebaseerd op de definitie ‘Locally adapted breed’ uit de richtlijnen van de FAO, opgesteld in: FAO (2013) Guidelines for the In Vivo Conservation of Animal Genetic Resources.

2. Een ras dat wordt vertegenwoordigd door een rasorganisatie of georganiseerd netwerk van fokkers in Nederland dat is ingeschreven in de Kamer van Koophandel.

Dit waarborgt een gelijke behandeling van dieren en uniformiteit van de populatie (zie definitie ras). Onder een netwerk vallen oa. een stichting, vereniging, stamboek, rasorganisatie, speciaalclub of fokkerijorganisatie zijn.

Meer informatie:

Landbouwhuisdieren zijn veelal diersoorten met een functie voor de productie van voedsel (melk, vlees, eieren) of het leveren van diensten (zoals een herdershond of paard voor landbewerking). Het merendeel van de 140 Nederlandse landbouwhuisdierrassen is zeldzaam, een aantal van deze rassen is voor het mondiale bedrijfsleven van groot belang, zoals de raszuivere varkens en de Nederlands gefokte sportpaarden. CGN houdt ook deze populaties waarvan de organisaties een hoofdkantoor en fokprogramma in Nederland hebben bij. CGN werkt hierbij nauw samen met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, Stichting Zeldzame Huisdierrassen, de rasorganisaties en stamboeken.

CGN adviseert rasorganisaties over de ontwikkeling van duurzame fokprogramma’s en het behoud van voldoende diversiteit binnen het ras. CGN voert populatieanalyses uit met behulp van de beschikbare stamboom- of DNA-gegevens. Op basis van deze analyses kunnen fokkerijorganisaties hun fokprogramma’s verder ontwikkelen en kan CGN dieren selecteren voor de genenbank. Rasorganisaties kunnen contact opnemen met ons voor advies.

Kennisoverdracht naar rasverenigingen via lezingen, themadagen en online webinars zoals over Inteelt.

CGN geeft beleidsadviezen aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) en aan internationale organisaties zoals de Food and Agriculture Organization (FAO) van de Verenigde Naties en de Europese Commissie. CGN heeft samenwerkingen met collega’s in Europese netwerken, in Nederland met maatschappelijke organisaties zoals de Stichting Zeldzame Huisdierrassen en met het fokkerijbedrijfsleven.

Om de kwaliteit van het genenbankmateriaal te waarborgen zijn betrouwbare invriesmethoden en protocollen nodig. CGN ontwikkelt en verbetert methoden voor cryoconservering van sperma, embryo’s en eicellen van diverse diersoorten. Daarnaast onderzoeken we het bevruchtend vermogen van ingevroren materiaal om invriesmethoden te valideren.

Met DNA-onderzoek analyseert CGN de genetische diversiteit binnen rassen en genenbankcollecties. Zo brengen we de genetische eigenschappen van de rassen en de totale genetische variatie binnen rassen en diersoorten in kaart.

Onze software voor analyse van genetische diversiteit en simulatie van fokprogramma’s:

• Retriever (Inteeltmonitor): Analyseert stamboekdata en geeft gegevens over inteelt, inteelttoename en populatiestructuur
• Pointer (GenManSim): Voorspelt aan de hand van gegevens over de populatiestructuur wat de inteelttoename in de toekomst zal zijn bij verschillend fokbeleid
• Conservation planner: Excel-applicatie om de hoeveelheid genetisch materiaal (sperma en/of embryo's) te bepalen die nodig is voor het behoud of herstel van een populatie (zipbestand)